مقدمه: کولبری یکی از پدیده‌های اجتماعی و اقتصادی خاص در مناطق مرزی ایران، به ویژه در کردستان، است که در آن مردم به حمل بارهای سنگین به‌صورت غیررسمی و در شرایط دشوار مشغول هستند. کولبران عمدتاً به‌منظور تأمین معیشت خود و خانواده‌هایشان، از کوه‌ها و گذرگاه‌های مرزی عبور کرده و کالاهای مختلف را جابجا می‌کنند. این شغل با وجود خطرات فراوان، به دلیل نبود فرصت‌های شغلی رسمی و مناسب، به یکی از راه‌های اصلی درآمد برای بسیاری از خانواده‌ها تبدیل شده است. این مقاله به بررسی شرایط زندگی کولبران، دلایل اقتصادی و اجتماعی پشت این پدیده، مشکلات و چالش‌های آنان، و همچنین پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت این قشر از جامعه پرداخته است.

بخش اول: کولبری و شرایط زندگی مردم در کردستان

• تعریف کولبری: کولبری به جابجایی بارهای سنگین در مناطق کوهستانی و مرزی گفته می‌شود که کولبران به‌ طور غیررسمی و عمدتاً بدون حمایت‌های قانونی و اجتماعی این کار را انجام می‌دهند.
• موقعیت جغرافیایی و اقتصادی کردستان: کردستان ایران منطقه‌ای کوهستانی با مرزهای مشترک با کشورهای عراق و ترکیه است. این منطقه به‌دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و همچنین محدودیت‌های اقتصادی، برای بسیاری از مردم به‌ ویژه در روستاها، فرصت‌های شغلی کافی وجود ندارد و کولبری به‌عنوان یک راه‌ حل موقت و پرخطر انتخاب می‌شود.
• کولبران: کولبران عموماً از اقشار کم‌ درآمد و روستایی هستند که به‌ دلیل فقر به این کار روی می‌آورند. این شغل بیشتر در میان مردان و به‌ویژه در سنین جوانی رواج دارد.

بخش دوم: دلایل اقتصادی و اجتماعی کولبری

• فقر و بیکاری: کمبود فرصت‌های شغلی مناسب در مناطق مرزی کردستان، یکی از دلایل اصلی روی آوردن مردم به کولبری است. بیکاری بالا و نبود منابع درآمدی پایدار باعث شده است که کولبران در ازای دریافت دستمزدهای ناچیز، خود را در معرض خطرات جدی قرار دهند.
• وضعیت مرزها و تجارت: بسیاری از کالاهایی که کولبران جابجا می‌کنند، واردات یا صادرات غیررسمی هستند. محدودیت‌های تجاری، تعرفه‌های گمرکی بالا، و عدم وجود مسیرهای رسمی تجارت، موجب شده که کولبران به‌عنوان واسطه‌های اقتصادی عمل کنند و کالاها را از مرزها جابجا کنند.
• دولت و نهادهای حمایتی: نبود نظارت و حمایت‌های اجتماعی از کولبران، یکی دیگر از دلایل اصلی شرایط سخت و بی‌ثبات شغلی آن‌هاست. در بسیاری از موارد، کولبران تحت فشار نیروهای مرزبانی و گاهی با تهدیدات جانی رو به‌ رو می‌شوند.

بخش سوم: مشکلات و چالش‌های کولبران

• خطرات جانی: کولبران به دلیل عبور از مسیرهای کوهستانی و خطرناک، در معرض حوادثی مانند سقوط، آسیب‌های جسمی، و حتی جان باختن هستند. همچنین، در برخورد با نیروهای مرزبانی و قاچاقچیان، زندگی آن‌ها به‌طور جدی تهدید می‌شود.
• زندگی در فقر و بی‌ثباتی: بسیاری از کولبران به‌دلیل دستمزدهای پایین و نبود امنیت شغلی، در شرایط فقر و بی‌ثباتی زندگی می‌کنند. این بی‌ثباتی اقتصادی بر کیفیت زندگی خانوارها و همچنین دسترسی آن‌ها به خدمات آموزشی و بهداشتی تأثیر می‌گذارد.
• خشونت و برخوردهای امنیتی: بسیاری از کولبران به‌دلیل عبور غیرمجاز از مرزها با نیروهای امنیتی درگیر می‌شوند. برخوردهای خشونت‌آمیز از سوی مرزبانی‌ها و دیگر نهادهای امنیتی باعث شده که کولبران از حقوق انسانی خود محروم شوند و در معرض نقض حقوق بشر قرار گیرند.

بخش چهارم: راهکارها و پیشنهادها برای بهبود وضعیت کولبران

• ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار: برای کاهش وابستگی مردم به کولبری، لازم است فرصت‌های شغلی رسمی و پایدار در مناطق مرزی ایجاد شود. این می‌تواند شامل پروژه‌های عمرانی، کشاورزی، و صنایع محلی باشد.
• تقویت زیرساخت‌ها و تجارت رسمی: دولت باید با فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب برای تجارت مرزی، مسیرهای رسمی و قانونی برای تجارت کالاها ایجاد کند. این اقدام به کاهش قاچاق و تقویت اقتصاد محلی کمک خواهد کرد.
• حمایت‌های اجتماعی و حقوقی: کولبران باید از حمایت‌های قانونی برخوردار شوند. ایجاد بیمه‌های اجتماعی برای آن‌ها و آموزش حقوقی می‌تواند از وقوع مشکلات و خشونت‌های بیشتر جلوگیری کند.
• آموزش و توسعه مهارت‌های شغلی: آموزش مهارت‌های جدید و ارائه خدمات آموزشی به جوانان و کولبران می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا از شغل‌های غیررسمی به شغل‌های رسمی و پایدارتر منتقل شوند.

نتیجه‌گیری: کولبری پدیده‌ای پیچیده است که ریشه‌های اقتصادی، اجتماعی و جغرافیایی دارد. وضعیت کولبران در کردستان ایران نیازمند توجه جدی به مسائل فقر، بیکاری و شرایط امنیتی است. این بحران ریشه در آشوب‌ پس از سال ۱۳۵۷ دارد؛ از آن زمان تاکنون، نه‌ تنها دولت گامی برای مهار آن برنداشته، بلکه هر سال بر شمار جان‌باختگان به‌دست نیروهای مرزبانی افزوده می‌شود، گویی که خاموشی و بی‌تفاوتی، خود به بخشی از این تراژدی بدل شده است.

آمار دقیق و رسمی درباره تعداد کولبران کشته‌ شده در ایران به‌ ویژه در مناطق مرزی کردستان، اغلب در دسترس عموم قرار نمی‌گیرد. با این حال، بر اساس گزارش‌ها و تحقیقات مختلف، می‌توان به برخی از اعداد و اطلاعات موجود اشاره کرد.

گزارش‌ها و آمارهای غیررسمی:

• در سال‌های اخیر، سازمان‌های حقوق بشری و رسانه‌های مستقل گزارش‌های متعددی از کولبران کشته‌شده منتشر کرده‌اند. برخی از این گزارش‌ها تعداد کشته‌ها را از سال 2017 تا 2023 بیش از 200 نفر اعلام کرده‌اند.
• بر اساس برخی منابع، فقط در سال 2020 بیش از 40 کولبر در مناطق مرزی کردستان کشته شدند.
• بسیاری از کولبران به دلیل برخورد با نیروهای مرزبانی، سقوط از ارتفاعات کوهستانی، و یا گاز گرفتگی و حوادث مشابه جان خود را از دست داده‌اند

گزارش‌های حقوق بشری و نهادهای بین‌المللی:

• سازمان‌های حقوق بشری مانند “دیدبان حقوق بشر” و “گزارشگران بدون مرز” بارها از برخوردهای خشونت‌آمیز با کولبران گزارش داده‌اند و در برخی از گزارش‌ ها اشاره به تعداد زیادی از کولبران کشته‌ شده در اثر شلیک نیروهای مرزبانی داشته‌اند.
• در سال 2019، سازمان حقوق بشر کردستان گزارش داد که حدود 30 کولبر در اثر برخورد با نیروهای امنیتی و مرزبانی کشته شده‌اند.

دلایل کشته‌ شدن کولبران:

• بسیاری از کولبران در نتیجه شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی و یا درگیری با قاچاقچیان کشته می‌شوند.
• برخی دیگر در نتیجه شرایط سخت مسیرهای کوهستانی و بارهای سنگین جان خود را از دست می‌دهند.

با این حال، به‌ دلیل نبود آمار رسمی و جامع در این زمینه، آمارهای دقیق و قطعی وجود ندارد و تنها گزارش‌های رسانه‌ای و حقوق بشری می‌توانند به‌ عنوان منبع اصلی در این زمینه استفاده شوند.